طی نشست تخصصی با حضور اعضای کمیته علمی همایش بین‌المللی «فقه گردشگری»، ابعاد کاربردی، اجرایی و عملی فقه گردشگری بررسی و تبیین شد.
دبیر اجرایی همایش بین‌المللی فقه گردشگری در این نشست تخصصی اظهار کرد: نخستین هدف از برگزاری این همایش، بررسی و واکاوی ابعاد مختلف فقهی و حقوقی مسائل گردشگری است که بتواند راهکارهای صحیح عملی و اجرایی برای رفع موانع موجود در حوزه گردشگری اسلامی ارائه دهد.
وی افزود: متأسفانه گردشگری اسلامی در کشور ما آنگونه که باید از جایگاه اصلی خود برخوردار نیست، در این همایش حوزه و دانشگاه بررسی‌های دقیق علمی را به کار می‌گیرند تا جایگاه گردشگری اسلامی در کشور را مشخص کرده و بتوانیم طبق مبانی شرعی و قانونی، مسیر و فرایند گردشگری اسلامی و حلال را در کشور تسهیل کنیم.
تبیین ابعاد و مسائل اجرایی همایش و جایگاه گردشگری در آموزه‌های دینی
حجت‌الاسلام «رحیم قربانی» خاطرنشان کرد: دانشگاه‌ تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، دانشگاه علم و فرهنگ تهران و دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز در راستای برگزاری این همایش با جامعة المصطفی همکاری کرده و باعث شدند کمیته علمی همایش کاملاً تخصصی و مطالعه شده تعریف و تشکیل شود.
دبیر اجرایی همایش با تأکید بر این‌که امید است این همایش آغازی برای همکاری‌های بزرگتر تخصصی میان رشته‌ای بین حوزه و دانشگاه شود، افزود: موسسات مردم نهاد و مطالعاتی خارج از استان نیز از قم و تهران این همایش را همراهی می‌کنند.
وی با بیان این‌که همایش تحت‌عنوان «همایش بین‌المللی فقه گردشگری» توسط جامعة‌ المصطفی العالمیة واحد تبریز برگزار می‌شود، گفت: اجلاسیه اصلی طی ۴ و ۵ اردیبهشت ماه سال ۹۸ برگزار خواهد شد.
قربانی ادامه داد: یکی از پیش سمینارهای همایش نیز تحت‌عنوان «اجلاس تبیین ابعاد کاربردی اجرایی و تخصصی فقه گردشگری» در ۳۰ آبان‌ماه با حضور پروفسور «جعفری»، دکتر «مبلغی»(رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با موضوع تبیین فلسفه فقه گردشگری)، دکتر «پاک‌آیین»(معاون روابط بین الملل دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری با موضوع گردشگری از نگاه مقام معظم رهبری)، دکتر «ارزانی»(مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع نقش گردشگری اسلامی در توسعه تمدن اسلامی) و با حضور دو میهمان خارجی به صورت ویدئو کنفرانس «نوئل اسکات»(نویسنده کتاب دایرة المعارف گردشگری در جهان اسلامی) و «متین کزاک» از اساتید تراز اول گردشگری ترکیه برگزار می‌شود.
قربانی در این‌باره افزود: این پیش سمینار برای تبیین جایگاه فقه گردشگری بوده و مقدمه‌ای برای برگزاری نشست اصلی است. دومین پیش سمینار نیز در بهمن‌ماه برگزار می‌شود که جزئیات آن متعاقباً اعلام خواهد شد.
وی با بیان این‌که پنج مرکز بین‌المللی جامعة المصطفی نیز در تولید محتوا، داوری، چاپ و نشر مربوط به آثار همایش همکاری می‌کنند، گفت: کالج اسلامی انگلستان، مؤسسه مطالعات اسلامی مسکو، کالج اسلامی صدرا اندونزی، مرکز پژوهش‌های دهلی‌نو، موسسه عالی حکمت هم‌چنین پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی، مراکز بین‌المللی جامعة المصطفی است که در همایش بین‌المللی فقه گردشگری، مشارکت علمی دارند.
معاون پژوهش جامعة المصطفی العالمیة واحد تبریز با قدردانی از مشارکت‌های مادی و معنوی نهادهای مختلف در برگزاری این همایش بین‌المللی، افزود: جامعة المصطفی العالمیة واحد تبریز در خصوص مباحث مادی همایش، مصوبه درون سازمانی دارد اما علیرغم پیگیری‌های متعدد طی 6 ماه گذشته، تاکنون هیچ مصوبه استانی غیر از همکاری شهرداری کلانشهر تبریز در این رابطه لحاظ نشده است.
وی بر اهمیت حمایت مادی و معنوی از برگزاری این همایش بین‌المللی تأکید کرد و گفت: همایش فقه گردشگری یک همایش بین‌المللی بوده و در راستای ارتقای جایگاه کشور در حوزه گردشگری اسلامی قدم مهمی است، اگر همت استانی در این راستا نباشد این همایش در حد یک فعالیت علمی میان حوزه و دانشگاه و شاید فقط در حد یک نشست تخصصی درون‌سازمانی باقی خواهد ماند و آثار و برکات علمی و صنفی آن بر ساختار اجرایی گردشگری ظاهر نخواهد شد.
وی ادامه داد: از سازمان‌های حمایت‌کننده چون اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و گردشگری و نهادهای دیگر قدردانیم اما جای خالی کمک مالی استانداری و ستاد تبریز ۲۰۱۸ در این همایش بسیار احساس می‌شود.
دبیر اجرایی همایش با بیان این‌که محورهای این همایش پس از هفت ماه مطالعه میدانی تعیین شده است، افزود: محور اول همایش در مورد «ماهیت‌شناسی و مبانی فقه گردشگری» است، چون اگر مفهوم‌شناسی، اصطلاح‌شناسی و ماهیت‌شناسی، تاریخچه، مبانی نظری، نظریات و فرضیات یک بحث مشخص نشود به سرانجام علمی و کاربردی مشخصی منتهی نخواهد شد.
وی با تأکید بر این‌که محور دوم همایش نیز در رابطه با بحث «جایگاه گردشگری در آموزه‌های دینی» است که یک پایه آن منابع معرفتی اسلام مثل قرآن و روایات می‌باشد، خاطرنشان کرد: باید محققان و پژوهشگران در این رابطه آموزه‌های اسلامی را بازخوانی و استخراج کرده و سپس تببین شود که دیدگاه اسلام در مورد اجزا و جزئیات گردشگری چیست؟
تا ابتدای سوره هود برابر با ۱۴۷۵ آیه وجود دارد که ۳۰۰ آیه از این آیات (دقیقا یک پنجم) به طور صریح یا ضمنی با مباحث و مسائل گردشگری مرتبط می‌باشد.
قربانی با بیان این‌که تا ابتدای سوره هود برابر با ۱۴۷۵ آیه وجود دارد که ۳۰۰ آیه از این آیات (دقیقا یک پنجم) به طور صریح یا ضمنی با مباحث و مسائل گردشگری مرتبط می‌باشد، گفت: این نکات باید توسط متخصصان دین پژوه و اهل خبره حوزه گردشگری بررسی شود هم‌چنین ابواب فقهی و روایات مرتبط با حوزه گردشگری باید توسط محققان و پژوهشگران شرکت‌کننده در همایش مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
وی در ادامه گفت: جزئیات محورها در سایت همایش موجود بوده و علاقه‌مندان می‌توانند در محورهای مشخص شده به تألیف آثار بپردازند و در این همایش شرکت کنند که فرآیند ارسال آثار و جزئیات آن در سایت مندرج است.
وی افزود: موضوع محور چهارم همایش «فقه گردشگری، شهر اسلامی و حقوق گردشگران» است. این‌که ساختار شهر اسلامی چگونه باید باشد، چون از نظر منابع اسلامی ساختار شهر اسلامی یک سری احکام و آداب دارد. این همایش فرصتی است تا رابطه میان شهر با نگاه اسلامی(نه تئوری شهر غربی) با گردشگری بررسی شود. تاریخ شهر اسلامی و روند شکل‌گیری آن و انطباق و مغایرت شهر با آموزه‌های دینی از جمله مباحثی است که در این محور توسط محققان و اساتید مورد کنکاش و دقت قرار می‌گیرد.
وی در این‌باره ادامه داد: در محور چهارم همایش بررسی می‌شود که جایگاه گردشگری از نظر مبانی فقهی با متون دینی و رویکرد اسلامی چیست و فاصله شهرهایی چون تبریز با آرمان شهر اسلامی در چه چیزهایی است؟ به ویژه شهر از منظر قرآن و مؤلفه‌های اسلامی شهر برای تحقق گردشگری اسلامی و مذهبی(حلال) یکی از مهم‌ترین زمینه‌های مطالعاتی این محور علمی است.
دبیر اجرایی همایش افزود: در این محور، متخصصان و محققان الزامات علمی و اجرایی، حقوقی، مبانی فقهی و حتی بحث‌های نظری فلسفی و عرفانی و اخلاقی را استخراج کرده و شهر را از منظر منابع دینی مورد بررسی قرار می‌دهند.
وی در ادامه به برخی سنت‌های حسنه در شهرها اشاره کرد و گفت: در خانه‌های قدیمی همواره یک پله یا سکوی کوچکی جلوی خانه قرار می‌گرفت که در فرهنگ عمومی معماری اسلامی به آن پیرنشین می‌گویند، این سکو بدین جهت تعبیه می‌شد تا مسافر یا عابری که از کوچه می‌گذرد قدری استراحت کرده و صاحبخانه نیز با شنیدن صدای فرد، از وی پذیرایی می‌کرده است. این موضوع به نوعی تکریم شهروندی بوده و از جمله سنت‌های حسنه اسلامی است و امروزه متأسفانه از ساختار معماری و شهر اسلامی حذف شده است. این محور از همایش فرصتی برای پژوهشگران حوزه معماری و شهرسازی است تا این ابعاد را بررسی و الزامات مربوط به گردشگری را تألیف و تدوین کنند.
وی در خصوص محور ششم همایش نیز گفت: این محور تحت‌عنوان «تبریز و الگوی شهر مطلوب اسلامی» است. در این محور ظرفیت‌های این کلان‌شهر به‌عنوان پایتخت گردشگری اسلامی برای تحقق ابعاد گردشگری اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
قربانی با بیان این‌که متأسفانه در تبریز ۲۰۱۸ با نگاه توریسم اروپایی شهر تبریز را برای گردشگران فراهم کردند در حالی که تبریز به واسطه تاریخ، فرهنگ و اسلامی بودنش شهرت یافته و غالب گردشگران برای دیدن این آثار به شهر تبریز می‌آیند، گفت: از اواخر قرن ششم و به ویژه در قرن هفتم هجری با استقرار علامه حلی در شهر سلطانیه به‌عنوان وزیر علمی و مشاور عالی(فقیه عالی رتبه) سلطان محمد خدابنده، شهر تبریز به‌عنوان مرکز فعالیت‌های علمی دولت ایلخانی قرار گرفت. مباشر اعظم غازان خان «خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی» بزرگترین آکادمی علمی تحت‌عنوان «ربع‌رشیدی» را شکل داد و سپس بزرگترین سیستم قضایی دنیا در مسجد ظهیریه «سیدحمزه کنونی» شکل گرفت.
وی یادآور شد: در محور ششم همایش بررسی می‌شود که توسعه تبریز در رابطه با جذب گردشگر چقدر هدفمند بوده است؟
وی بر اهمیت ورود به حوزه گردشگری اسلامی تأکید کرد و گفت: قرن ۲۱، قرن اقتصاد با ثبات است و این ثبات در قالب گردشگری با رویکرد گردشگری اسلامی، گردشگری مذهبی و گردشگری حلال حالا با هر تعبیری که بخواهیم بیان کنیم می‌تواند محقق شود و باید متولیان امر بتوانند بسترهای این نوع گردشگری را فراهم کنند.
با قدردانی از حمایت‌های امام جمعه محترم تبریز از «همایش بین‌المللی فقه گردشگری» اظهار کرد: ایشان به‌عنوان یک پدر معنوی مدیران ارشد استان را گرد هم جمع کرده و این جریان را به راه انداختند، در حالی که سال گذشته به‌عللی که به سیستم مدیریت تبریز2018 مربوط بود از برگزاری این همایش ناامید شده بودیم.
تبیین ابعاد و ماهیت گردشگری اسلامی و گردشگری مذهبی
یکی از اعضای کمیته علمی همایش نیز در این نشست تخصصی با بیان این‌که گردشگری دومین صنعت جهان بعد از صنعت نفت است و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۰ به صنعت اول جهان تبدیل شود، گفت: با توجه به این‌که صنعت گردشگری با هیچ چیزی جایگزین‌پذیر نیست به طور مقطعی هم ممکن نیست خللی به این صنعت وارد شود، بنابراین، هرگونه سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری بخصوص گردشگری مذهبی و حلال دستاوردهای اقتصادی فراوانی به طور مستمر خواهد داشت.
«رحیم حیدری»، استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز افزود: فقدان زیرساخت‌ها هم‌چنین عدم انطباق قوانین داخلی کشورهای اسلامی با قوانین بین‌المللی از مهم‌ترین عللی است که کشورهای مسلمان به عنوان مقاصد گردشگری شناخته نمی‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: امید است همایش‌هایی که در کشورهای اسلامی برگزار می‌شود این تطابق را نتیجه بدهد و به افزایش ورود گردشگران خارجی منجر شود، همایش بین‌المللی فقه گردشگری نیز به‌عنوان نخستین همایش در شمال غرب کشور برگزار می‌شود که انتظار می‌رود نتایج خوبی داشته باشد.
حیدری با بیان این‌که متأسفانه ایران به‌علت مسایل فقهی و امنیتی جزو کشورهایی است که سخت ویزا می‌دهد، افزود: اگر این قضیه به شکل علمی و طبق قوانین فقهی و اسلامی بررسی شود، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های قانونی و فقهی حل گشته و سهم ورود گردشگران نیز افزایش خواهد یافت.
وی با تأکید بر این‌که بخش عمده گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند برای گردشگری فرهنگی و تاریخی است، افزود: امید است اینگونه کنفرانس‌ها شفاف‌سازی کرده و ایران را به‌عنوان یک مقصد امن برای گردشگری حلال معرفی کند.
«ایران» در دنیا بیشترین نرخ اختلاف تصویر از مقصد گردشگری را دارد
وی با بیان این‌که «ایران» در دنیا بیشترین نرخ اختلاف تصویر از مقصد گردشگری را دارد، گفت: بخش عمده توریست‌های خارجی که وارد ایران می‌شوند اذعان می‌کنند تصویری که پیش از ورود به ایران داشته‌اند بسیار متفاوت تر از بعد آن بود (یعنی دیدگاهشان مثبت شده است) و این مسأله اهمیت توجه به ابعاد فرهنگی و اسلامی را مضاعف می‌کند.
عضو کمیته علمی همایش بین‌المللی فقه گردشگری افزود: این کنفرانس باعث می‌شود تصویر مثبت‌تری از ایران به توریست‌های خارجی ارائه شود.
وی با تأکید بر این‌که ایران باید از طریق کانال گردشگری اسلامی و حلال به حوزه گردشگری ورود پیدا کند، افزود: چون بافت جامعه ایران مذهبی بوده بخش عمده فرهنگی اجتماعی و قانونی گردشگری مذهبی و حلال در ایران وجود دارد و این نوع گردشگری نه تنها مورد تایید و تأکید حاکمیت است بلکه مورد تایید و مطالبه مردم نیز هست و مردم انتظار دارند که گردشگران خارجی الزامات فرهنگی و مذهبی ایرانی را مراعات کنند.
حیدری با بیان این‌که به غیر از حاکمیت، خود مردم نیز در رابطه با کنتاکت مسایل مذهبی با گردشگری دغدغه دارند، گفت: جامعه ایرانی آگاهی شفافی از تبعات مثبت و اقتصادی گردشگری ندارد و طبق نظر متخصصان، گردشگری و صنایع‌دستی مزیت نسبی ما در حوزه اقتصاد پایا است.
وی با تأکید بر این‌که ۵۳ درصد توریست‌های کنونی از طریق توریست‌های پیشین با یک مکان آشنا می‌شوند، افزود: کمک به ایجاد تصویری مثبت از ایران در ذهن گردشگران، ۵۳ درصد بازاریابی می‌کند.
وی با اشاره به این‌که پیشنهاد تأسیس اتحادیه جهانی گردشگری اسلامی را داده‌ایم، گفت: در سال ۲۰۱۲ پیشنهاد اولیه در رابطه با تأسیس اتحادیه جهانی گردشگری اسلامی و حلال داده شده تا از طریق همین اتحادیه ساماندهی شود.
وی با بیان این‌که هرچند در مالزی یک مرکز گردشگری اسلامی وجود دارد اما حوزه فعالیت‌هایش ملی است نه بین‌المللی، گفت: اگر تا انتهای سال ۲۰۱۸ پروپوزالی که در این رابطه تألیف شده در سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد واقع در مادرید ارایه شود احتمال تأسیس اتحادیه و استقرار دبیرخانه آن در تبریز وجود دارد.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که امید است از برند تبریز ۲۰۱۸ استفاده کاربردی شده و تأسیس اتحادیه جهانی گردشگری را در پی داشته باشد تا تبریز هم از برکات گردشگری اسلامی بهره‌مند شود، افزود: از سال ۲۰۱۴ این موضوع را پیگیری می‌کنیم و همه سازمان‌های ذی‌ربط اطلاع دارند اما متأسفانه تاکنون هیچ اتفاقی به شکل عملی در این رابطه رخ نداده است، اما به امید خدا ریاست محترم جامعة المصطفی (دبیر علمی همایش فقه گردشگری) و معاون پژوهش این واحد (دبیر اجرایی همایش) مجدانه پیگیر این قضیه هستند تا این امر به سرانجام برسد و جای قدردانی از این مجموعه فاخر علمی و بین‌المللی است.
وی در ادامه بر اهمیت تأسیس اتحادیه و انجمن ملی گردشگری اسلامی نیز تأکید کرد و افزود: انجمن گردشگری ایران و انجمن گردشگری اکوتوریسم در کشور فعالیت دارد اما انجمن گردشگری اسلامی وجود ندارد که جای خالی آن به شدت احساس می‌شود و امید است یکی از خروجی‌های همایش فقه گردشگری تأسیس اتحادیه جهانی و انجمن ملی گردشگری اسلامی باشد که پیشنهاد آن‌را نیز معاون محترم پژوهشی جامعة المصطفی داده و پیگیر آن هستند.
وی در ادامه با تأکید بر این‌که «گردشگری» یک علم و رشته‌ی آکادمیک است، افزود: در تبریز ۲۰۱۸ جای خالی متخصصان این حوزه بسیار احساس می‌شد. چگونه ممکن است تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران این امر تخصص نداشته، اما نظر تخصصی ارائه بدهند؟
حیدری در ادامه تصریح کرد: جای امیدواری و خوشوقتی است که در همایش بین‌المللی فقه گردشگری از متخصصان امر استفاده شده است.
وی با بیان این‌که میزان گردشگران ورودی به ایران(دارای ملیتی غیرایرانی) برابر با پنج و نیم الی شش میلیون گردشگر است، گفت: ۸۲ درصد این میزان از کشورهای منطقه است.
وی در این‌باره ادامه داد: متأسفانه این گردشگران آنگونه که باید اثر اقتصادی ندارند و حتی بسیاری از گردشگران نیز برای کار به ایران می‌آیند. اگر بخواهیم ورودی واقعی گردشگر خارجی که دارای اثر اقتصادی است را بررسی کنیم معادل ۵۰۰ هزار نفر خواهد بود.
وی با اشاره به ظرفیت‌های کشور در حوزه گردشگری گفت: ایران از نظر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی جزو ۱۰ کشور نخست جهان، از نظر تنوع جغرافیایی جزو پنج کشور نخست جهان و از نظر جاذبه‌های صنایع‌دستی جزو سه کشور نخست جهان است و با این اوصاف اگر بگوئیم فاصله جایگاه بالفعل با جایگاه بالقوه سال‌های نوری‌ است، اغراق نکرده‌ایم.
عضو کمیته علمی همایش خاطرنشان کرد: «گردشگری اسلامی» نخستین و آخرین برگ برنده‌ی ایران در ورود به بازارهای جهانی است و ایران تنها کشور با برند گردشگری حلال است، چون در سایر کشورهای اسلامی، محصولات غیرحلال نیز ارائه می‌شود.
تبیین ابعاد فقهی و حقوقی همایش فقه گردشگری
یک عضو دیگر کمیته علمی همایش نیز در این نشست تخصصی با بیان این‌که اهمیت گردشگری هم با توجه به آیات قرآنی و روایات هم‌چنین با توجه به آثاری که در اقتصاد امروز دنیا دارد، مشخص می‌شود، افزود: کشور ظرفیت‌های فراوانی در حوزه جاذبه‌های توریستی دارد اما آنگونه که باید نتوانسته‌ایم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و در مقابل، کشورهایی که پتانسیل‌های کمتری دارند توانسته‌اند با رفع موانع و ایجاد زیرساخت‌های لازم، بیشترین درآمد را (حتی بیشتر از درآمد نفتی ما) از حوزه گردشگری کسب کنند.
حجت‌الاسلام «رضا الهامی»، استادیار دانشکده الهیات و علوم اسلامی دانشگاه تبریز با اشاره به نقش توسعه گردشگری در کاهش بیکاری، افزود: بیکاری و کمبود اشتغال از جمله مشکلات جامعه ماست که اگر بتوانیم موانع موجود در مسیر گردشگری را تسهیل کنیم، بخشی از مشکلات جامعه در حوزه بیکاری و اشتغال برطرف خواهد شد.
وی با اشاره به استفاده نکردن از پتانسیل‌های گردشگری کشور و وابستگی اقتصاد به نفت، گفت: دشمن در چنین شرایطی با تحریم، ایجاد موانع اقتصادی و فشار کشور را تهدید می‌کند که امید است با همایش‌های کاربردی چون «همایش بین‌المللی فقه گردشگری» بتوانیم موانع توسعه گردشگری را مرتفع کرده و از ظرفیت‌های گردشگری استفاده کنیم.
در قرآن کریم به وفور در مورد گردشگری و مسافرت توصیه شده است
وی با بیان این‌که در قرآن کریم به وفور در خصوص گردشگری و مسافرت توصیه شده است و آیات قرآنی در این رابطه به سه بخش تقسیم می‌شوند، گفت: دسته اول در مذمت ترک جهانگردی است که در آیات ۴۴ سوره فاطر و ۴۶ سوره حج بدان اشاره شده و خداوند متعال فرموده که سیر و سفر را با بصیرت و هدفدار انجام دهید.
الهامی افزود: دسته دوم مربوط به آیاتی است که در رابطه با سیر و سفر «فرمان» می‌دهد، چنانچه خداوند متعال بشریت را در سوره ۱۳۷ آل عمران، ۱۱ انعام و ۱۰۹ سوره یوسف، به سیر و سفر امر کرده است.
وی یادآور شد: دسته سوم آیاتی است که قصه‌ی بزرگان و پیامبران را در مورد سیر و سفر بیان می‌کند، همانند قصه مهاجرت حضرت ابراهیم، موسی، یوسف، حضرت خضر و ذوالقرنین. تمامی این آیات نشان‌دهنده‌ی آن است که اسلام به این موضوع اهمیت داده و از سوی دیگر احکام اسلامی و مقررات حقوقی تابع احکام در این رابطه داریم که البته با بررسی‌های جدید توسط محققان و اساتید در موضوع محورهای علمی این همایش ضوابط و قوانین شفاف و قوی می‌توان برای تسهیل امر گردشگری تدوین کرد.
وی در ادامه با بیان این‌که گاهی در رابطه با گردشگران خارجی نقص و ابهام در قوانین وجود دارد که باید برطرف شود، گفت: گاهی نیز از باب قاعده «اهم و مهم» نیاز است که برای برخی محدودیت‌ها در این رابطه، تبصره‌هایی لحاظ شود که جای بررسی و مطالعه دقیق علمی دارد.
عضو کمیته علمی همایش در ادامه به جای خالی برخی مقررات در حوزه حقوق خصوصی و عمومی گردشگران اشاره کرد و افزود: باید این موضوعات بررسی شده و قوانین تدوین شود تا گردشگران از حقوق خود مطلع شوند.
وی خاطرنشان کرد: همایش بین‌المللی «فقه گردشگری» فرصت مغتنمی است تا در زمینه‌های مختلف از محققان و پژوهشگران دانشگاه و حوزه، زوایای مختلف حقوق گردشگری و مسایل فقهی آن بررسی کرده و در همایش ارایه دهند تا مراجع تصمیم‌گیری از نتایج آن استفاده‌های کاربردی بکنند، به ویژه محور چهارم و پنجم همایش زمینه مناسبی برای مطالعات و پژوهش‌های لازم برای بهبود وضعیت علمی و حقوقی گردشگری و گردشگران فراهم کرده است.
منبع: خبرگزاری ایسنا